کنارگذرساحلی رامسر، بازتولید یک فاجعه

پروژۀ "کنارگذر ساحلی رامسر" تقلیدی آشکار از مجموعه پروژه های نافرجام "نخل" (Palm) امارات است، در مقیاسی از نظر فیزیکی به مراتب کوچک تر و از نقطه نظر شرایط ژئوفیزیکی به مراتب آسیب پذیرتر.

اختصاصی معماری نیوز/ سیّـدمحسن شهیـدی

"هرم پی مشاور کوچکی است که کارهای بزرگ انجام می دهد"؛ این شعار شرکت طراح پروژۀ کنارگذر ساحلی رامسر است؛ شعاری که قاعدتاً می بایست آنرا نشانه ای از فروتنی و اخلاق حرفه ای والای گردانندگان شرکت دانست اما به دلایلی که خواهد آمد، بیشتربه اعترافی ناخواسته می ماند؛ اعتراف به کجروی ریشه ای و رفتار غیر مسئولانه ای که چندیست ارکان مدیریت اجرایی کشور را بازیچۀ ماجراجویی ها ی تبلیغاتی و شبه سیاسی قرار داده است

.

امام علی علیه السلام اوج بی عدالتی را سپردن کارهای بزرگ به افراد کوچک می داند! و نقل است که یکی از عوامل اصلی سقوط حکومت ساسانی گماردن افراد بزرگ به کارهای کوچک ودادن کارهای بزرگ به افراد کوچک بوده است؛ نیزگفته اند که: اگر خواستی جامعه ای را بدون جنگ وخونریزی ویران کنی عنان شتر را به دُم ِ . . . . یعنی آن کسی که جاهل است پیشرو و رهبر شود وآنکه عالم و داناست پیرو؛ بزودی دیری نپاید که آن جامعه سر به ویرانی و انحطاط خواهد گذاشت. ایکاش همان جهال سردمدار و پیشرو چنین لغزش هایی بودند و جامعه مهندسی کشور در چنین بلند پروازی های غیرقابل توجیهی دخیل و سهیم نبود. پروژۀ کنارگذر ساحلی رامسر که به رغم تکذیب و انکار مدیرعامل شرکت "هرم پی"1 تقلیدی آشکار از مجموعه پروژه های "نخل" (Palm) امارات است، درمقیاسی از نظر فیزیکی به مراتب کوچک تروازنقطه نظرشرایط ژئوفیزیکی وبه خصوص ناپایداری ساختاری ساحل در برابرعملکرد فرساینده امواج2(تصاویر1و3) به مراتب آسیب پذیرتراز "جزایر مصنوعی امارات"، چیزی نیست جز تکرار یک ماجراجویی محکوم به شکست که هزینۀ آن ( برخلاف ادعای جریان مجری طرح) درنهایت بردوش ملت بردباروباوردارخواهد بود.3

"

شرایط حال حاضر سواحل جنوبی دریای خزر به لحاظ ناپایداری ساختاری به گونه ای است که سواحل بخش غرب مازندران ( نور تا رامسر) نسبت به عملکرد نیرو های فرساینده حاصل از امواج، بسیارآسیب پذیرند."4

مشاورطرح خود نیزمعترف است که درحوزۀ ساخت وساز های ساحلی، چه درسواحل دریای خزروچه در کرانه های خلیج فارس، به دلیل شیب تند سواحل وشدت امواج وجریان های ساحلی ونیروهای هیدرودینامیکی، کشورما دروضعیتی به مراتب دشوارترازهمسایگان شمالی وجنوبی خود قراردارد.5

تصویر 2- نشست هم اندیشی کنار گذر ساحلی رامسر،‌ 18 خرداد 1390.انجمن مفاخر معماری ایران

مدیر عامل "هرم پی" با استناد به گزارش قطوری که (طبق معمول!) حاصل "هزاران نفر/ ساعت کار کارشناسی" است، در توجیه پروژه سخن می گوید.

در سرتاسر سواحل جنوبی دریای خزر، تند ترین شیب وطبعاً نامناسب ترین وآسیب پذیر ترین موقعیت مکانی برای اجرای پروژه ای با مشخصات موردنظر، موقعیت کنونی ( منحنی زرد رنگ – ایستگاه نشتارود) است !

کمترازیک ماه پیش درمقالۀ " جـزایر مصنوعی امارات ، . . . جاذبه یا فاجعه؟!"7، به نقد مستند پروژه هایی پرداختیم که نزدیک به یک دهه نه تنها افراد عادی ، بلکه بسیاری ازمهندسین ومعماران را مبهوت ومجذوب خود ساخته بود وامروزمی بایست مایۀ عبرت آنان باشد.اگرمسئولین فرهیختۀ "پروژۀ کنارگذر ساحلی رامسر" به اندازۀ یک (Double click) ماوس روی آیکان ِ" گوگل ارث " به خود زحمت می دادند و وضعیت اسف بارمجمع الجزایر مصنوعی "World" درآب های ساحلی امارات را پس ازآن همه سرمایه گذاری های بی حساب وکتاب حاکم دوبی، استخدام توانمند ترین پیمانکاران اروپایی درزمینه های مختلف لایروبی آب های عمیق، زیرسازی دربستردریا (تصاویر4 و5)، و . . . را به چشم خود مشاهده میکردند، شاید امروزشاهد این "کلنگ زنی شتابزده تبلیغاتی" نبودیم! شاید هم آقایان ظرف این چند سال به سطحی از فن آوری دست یافته اند که پروژه هایی از این دست را نیز" بهتر از مشابه خارجی!" آن انجام می دهند!؟

تصویر 4 - ماسۀ لازم برای زیرسازی جزایر مصنوعی امارات توسط ناوگان های پیشرفتۀ لایروبی شرکت های معظم بلژیکی "یان دِ نول"8 و هلندی " وَن اُورد"9 از اعماق خلیج فارس استخراج و درموقعیت لازم پاشیده می شود.

تصویر 5- برای ترسیم هرچه دقیق تر این نقاشی های عظیم، ماهواره اختصاصی "شیخ محمد" در فاصلۀ 676 کیلومتری از سطح زمین، با استفاده از 10DGPS و با خطایی به میزان کمتر از یک سانتی متر!عملیات پاشش ماسه را کنترل می کند.11

عملیات اجرایی پروژۀ کنارگذرساحلی رامسردرشرایطی کلید می خورد که:

1- پدیدۀ بسیارمهم وتعیین کنندۀ پیشروی آب دریای خزرهنوزازمسائل لاینحل اقلیمی منطقه است. پیش بینی ها نشان می دهد که احتمال پیشروی مجدد دریای خزر در آینده نزدیک وجود دارد16.

اختلال در چرخه آب، غرقابی تاسیسات دریایی و نفوذ آب شور به آبهای شیرین از جمله عواقب پیشروی آب دریای خزر است که تحت عنوان " پدیدۀ ترازآب دریای خزر" موضوع پژوهش محققان دانشگاه برونل انگلستان بوده است17.

تحقیقات انجام شده توسط مطالعات آماری بلند مدت نوسان های تراز آب دریا تاکنون به پیش بینی درست بالا و پایین آمدن آب دریا کمکی نکرده است. دکترحمید علیزاده رئیس "پژوهشکده علوم دریایی موسسه ملی اقیانوس شناسی" معتقد است که در کلیه محیط هایی که شرایطی مشابه دریای خزر دارند پیش بینی ها تنها برای چند ماه است.18 پژوهشگران "مؤسسۀ هواشناسی ماکس پلانک" هامبورگ نیز که با استفاده ازمدل های کامپیوتری دورویداد مهم افت سطح آب دریای خزردردهۀ30 وبالارفتن ناگهانی آن در دهۀ 80 میلادی را با درنظرگرفتن پدیدۀ گرم شدن کرۀ زمین بر اثر ازدیاد تولید گازهای گلخانه ای و همچنین افزایش میزان بارندگی در حوزۀ آبریز رود "ولگا" به عنوان منبع اصلی تأمین آب دریای خزر مورد مطالعۀ دقیق قرار داده اند، از احتمال افزایش مجدد سطح آب این دریا در قرن بیست ویکم میلادی سخن می گویند.19

"افزایش سطح تراز آب دریای خزر طی سی سال اخیربه میزان 5/2 مترطی سال 1357 تا 1387 مشکلات بسیار عمده ای را برای کاربری ها وجوامع انسانی حاشیه دریای خزر به وجود آورد."

و بالاخره دکتر همایون خوش روان مدیر "مرکزملی مطالعات دریای خزر" معتقد است که نوسانات سطح آب دریای خزریک پدیده دوره‌ای است و احتمال پیش‌ روی مجدد دریا وبازپس‌گیری اراضی ساحلی طی سال‌ های آتی دور از ذهن نیست و بسیار نزدیک است!

ممکن است دست اندرکاران پروژه مدعی درنظرگرفتن موارد فوق وانخاذ تدابیرلازم درخصوص تعیین "خط ترازامن" با توجه به حریم های ارتفاعی مجازساخت وساز اعلام شده توسط دستگاه های ذیربط باشند؛ دراین خصوص باید گفت که با توجه به زمان تصویب طرح درشورای عالی شهرسازی ومعماری22 ، گزارش های تحقیقی پس ازآن تاریخ قطعاً نمی تواند درمرحلۀ مطالعات ملحوظ شده باشد؛ لااقل دریک مورد ازاین اسناد23، تصریح شده است که: " هیچ کدام از روش هایی که دلالت بر چگونگی توازن آب خزر و تغییرات ارتفاعی آن می کند هنوز قابل اطمینان نیست." 24 عجیب اینجاست که علیرغم این ابهامات و فقدان داده ها و روش های قطعی و قابل استناد برای تعیین اساسی ترین مختصات پروژه، "سازمان بنادرودریانوردی" به عنوان مشاور هیدروگرافی و مطالعات ژئوتکنیک پروژه، یک سال و نیم پس از تصویب طرح از "همزمانی! اجرای مونیتورینگ سواحل دریای خزربا طرح کنارگذر" سخن می گوید!؟

2- برابراطلاع رسانی انجام شده توسط مشاور، نزدیک به %90 ازمساحت پروژه یعنی 159 هکتارآن را "زمین استحصال" تشکیل می دهد که مستقیماً درمعرض نیروهای هیدرودینامیکی دریا خواهد بود.

مجموعۀ این نیروها، از جریان عادی امواج گرفته تا جزر و مد و طوفان و پیشروی آب دریا، به خصوص لبه های بیرونی این "نقاشی روی آب" را به شدت در معرض فرسایش قرار خواهد داد. سرعت و نحوۀ و قوع این فرآیند و نتیجتاً میزان ثبات و مدت دوام فرم سایت پلان به طور دقیق قابل پیش بینی نیست و بر خلاف بخش "پل" (متشکل از شمع وعرشه) که به دلیل معین بودن سیستم بارگذاری، وجود مشخصات و ضوابط استاندارد و تجارب مفید اجرایی در کشور، علی القاعده از پایداری قابل قبولی برخوردار خواهد بود، بخش استحصال شده که ساختمانی کمابیش مشابه موج شکن های وزنی خواهد داشت، به دلیل دوپدیدۀ "نشست غیر یکنواخت" (Differential settlement) و"سیالی شدن" (Liquefaction) (درصورت وقوع زمین لرزه / تصویر11) رفتاری قابل پیش بینی نداشته وتخریب ها وتغییر شکل های اساسی و بعضاً غیرقابل جبرانی را سبب خواهد شد. همچنین لازمست برای حصول اطمینان از جابجایی ناخواستۀ قطعات بزرگ ( 3000 تا 5000 کیلوگرم برهرقطعه) سنگ (یا بتن) دربیرونی ترین لایۀ مقطع این بخش (Armour)،عملیات جاگذاری دقیق و همچنین  تشخیص و ترمیم به موقع خسارات احتمالی ناشی ازخستگی (Fatigue) مصالح بر اثر امواج قوی، توسط غواص های آموزش دیده و با استفاده از روش ها و تجهیزات دقیق اندازه گیری کنترل و هدایت شود؛ آب های پرتلاطم و کدر ساحلی این بخش مهم از عملیات اجرایی و تعمیر و نگهداری را اگر نه غیر ممکن، لااقل بسیار دشوار خواهد ساخت.

نشست غیر یکنواخت به تنهایی موجب خواهد شد که درنقاط اتصال دوسیستم به دلیل تفاوت های رفتاری، گسیختگی های جدی ایجاد شود.انقطاع وتغییرترازحاصل، به خصوص با توجه به کاربری ترافیکی پروژه، درمیان مدت مشکل سازبوده، هزینه های گزافی را به بهره بردارتحمیل خواهد کرد.

ظاهراً فرجام تلخ تجربۀ امارات در دست و پنجه نرم کردن با نیروهای طبیعت برای تنبه دست اندرکاران پروژۀ کنار گذرساحلی رامسر کافی نبوده است! به عنوان اتمام حجت، شاید بی مناسبت نباشد گوشه هایی از تجارب همسایگان عرب خود را که دیریا زود گریبانگیر رقبای ایرانی آنان خواهد شد، بازگوکنیم؛

نخستین گام درمرحلۀ اجرای پروژه های تاریخی جزایر مصنوعی امارات، مشاوره با پیمانکاران هلندی متخصص در استحصال اراضی زیر آب بود که از قرن شانزدهم میلادی تا کنون، %35 به مساحت کشورخود افزوده اند.

بزرگترین مسأله، چگونگی ثابت نگاه داشتن جزیره ای مصنوعی درجای خود بود با توجه به فاکتورهای متنوع و پیچیده ای همچون ارتفاع امواج در شرایط عادی و در هنگام طوفان، تغییر تراز آب در هنگام جزر و مد و تأثیر پدیدۀ گرم شدن زمین در افزایش سطح آب خلیج فارس. مشکل بعدی، تأمین حجم عظیمی از مصالح وحمل آن تا محل احداث پروژه بود.

این درحالی است که خلیج فارس با عمق ماکزیموم 90 و متوسط 50 متر و عرض تقریبی 150 کیلومتر27 ( درمحل پروژه) شرایطی به مراتب آرام تر از دریای خزر دارد؛ ارقام مذکور در مورد خزر، به ترتیب 1025 و 187 مترو 435 کیلومتراست. حداکثر طوفان های ساحلی امارات 56 کیلومتر بر ساعت سرعت دارد که پیدایش امواجی به ارتفاع 1 الی2 متر را سبب خواهد شد.

این درحالیست که بزرگی امواج دریای خزر(درپهنۀ مرکزی) با امواج اقیانوس ها قابل مقایسه است28 و در مناطق جنوبی بخصوص در فصول زمستان و بهار، وزش هایی با سرعت 54 تا 72 کیلومتر بر ساعت و حتی 75 تا 90 کیلومتربر ساعت که امواجی به ارتفاع 2 الی 3 و3 الی 4 متر را سبب می گردند پدیده ای معمول به حساب می آیند.29 مدلسازی طوفان های مخرب درمنطقه رامسر با دوره بازگشت 100 ساله نیز، ازامواجی با ارتفاع 4 الی 7 مترحکایت دارد .

در نخستین مراحل طراحی "جزایر پالم" امارات، نگرانی های مشاوران علمی پروژه در خصوص همین میزان نسبتاً جزیی ارتفاع امواج سبب شد تا طراحی واحداث موج شکنی به عرض 200 وبه ارتفاع 3 متر بالاترازسطح دریا دراولویت کاری طرح واجرای پروژه قرارگیرد ( درعمل، ارتفاع موج شکن در مورد "پالم جمیـرا" و"پالم جبل علی" به ترتیب 3/9 و 4/25 متر تعیین گردید).

آری! برای اینکه رؤیای شیرین حاکم دوبی در برابر واقعیت های تغییر ناپذیر طبیعت نقش برآب نشود، لازم بود "سپـر" سنگی عظیمی پیرامون هر یک از جزایر ایجاد شود و این به معنای ایجاد سدی به ارتفاع حدود 2 متر در برابر دیدگان ساکنین آینده و بازدید کنندگان از این جزایراست! چنین تمهیدی در مورد پروژۀ کنارگذر ساحلی رامسر، علاوه بر حذف ( یا لااقل مخدوش ساختن) مهم ترین جاذبۀ بصری محل یعنی منظرۀ دریا، دوباره کاری ای غیرقابل توجیه به حساب می آید. ازسوی دیگر، بالا بردن خط تراز پروژه به منظور مقابله با امواج و افزایش سطح آب دریا نیز موجب خواهد شد تا مجموعۀ مستحدثات همچون بارویی 10 کیلومتری، سرتاسر منطقه را از دید و دسترسی به دریا محروم سازد!!

دشواری دیگر پیش روی سازندگان جزایر مصنوعی امارات، عدم امکان تراکم (Compaction) مصالح در عمق آب بود. دانسیتۀ پایین زیرسازی ها، در دراز مدت نشست های غیر یکنواخت و متعاقباً آسیب دیدگی و حتی تخریب ساخت و سازها را درپی خواهد داشت و چنانکه گذشت، عوارض جدی ناشی از"سیالی شدن" را نیزبه دلیل زلزله خیز بودن منطقه نباید ازنظر دور داشت. راهکار مهندسین شرکت سازندۀ موج شکن ها31حفر 2000 حلقه چاه در زیرسازی های انجام شده (پالم دیره)، پمپاژآب و هوای فشـرده و متراکم سازی مصالح با استفاده از ویبراتورهای مخصوص بود.

درحین اجرا، جریان های دریایی ساحل دوبی ( که به مراتب ضعیف ترازامواج ونوسانات سطح آب در سواحل رامسراست) سازندگان را با چالشی دیگرروبروساخت وآن فرسایش وتغییرشکل مستمرزیرسازی ها بود.

برای رفع این مشکل، چنانکه پیشترگفته شد، از روش هدایت ماهواره ای استفاده شد؛ پنج تکنیسین آموزش دیده هر روز در گرما و رطوبت طاقت فرسای دوبی، در حالیکه دستگاه های دست وپاگیر دریافت سیگنال های ماهواره را بر پشت خود حمل می کردند سرتاسر جزیره را می پیمودند و با مقایسۀ وضع موجود با مختصات مکانی و ارتفاعی طراحی شده، جریان شن ریزی را کنترل و اصلاح می کردند!

بااین همه،"نخل" های شیخ محمد، درحال غرق شدن درآبها ی به ظاهرآرام خلیج فارس هستند32 و در خوش باورانه ترین فرض، "ورلد" شاه بیت "آب نامه" حاکم دوبی از سال 2009 میلادی به اینسو" درکُما به سر می برد!" 33

رؤیای نقاشی برآب… 

در غروبی حزن آلود،

نقش برآب می شود

آرام اما . . .

بدون بازگشت

سیّـد محسن شهیـدی

29 /2 / 1391

ساحل دریا : برای اطلاعات بیشتر و دیدن تصاویر و منابع به سایت زیر مراجعه نمائید

http://www.memarinews.com/Pages/News-7937.aspx